کوروش بزرگ

(بسیاری از نویسندگان زادگاه کوروش را ((آنشان)) ناحیه ای در کناره ایلام و در بختیاری امروز دانسته اند. دلیل این گروه از نویسندگان اعلامیه خود کوروش معروف به استوانه کوروش است که در بابل کشف شده است. زیرا کوروش در اعلامیه مذکور خود را پادشاه ((آنشان)) دانسته و نامی از پارس بمیان نیاورده است. این نویسندگان معتقدند که چون کوروش پادشاه ((آنشان)) بوده , زادگاه وی نیز باید ((آنشان)) باشد. عده دیگری از تاریخ نویسان عقیده دارند که چون هخامنش رئیس قبیله پاسارگاد بوده و شهری نیز به نام همان قبیله در پارس پایتخت ((کمبوجیه)) وجود داشته ((ماندان)) مادر کوروش متعلق به آن دیار بوده ,از این رو زادگاه کوروش نیز پارس باشد. گروه دیگری از تاریخ نویسان نیز بر این عقیده اند که چون پادشاه ماد برای غلبه بر کوروش به ((انشان)) که کوروش با لشکر خود در آنجا بوده , لشکر کشی کرده , بنابراین زادگاه و محل سکونت کوروش نیز باید ((انشان)) باشد.

اَنشان یا انزان نام ناحیهٔ مهم ایلامی در ایران باستان است. حدود سال‌های ۱٬۱۰۰ تا ۷۷۰ پیش از میلاد، انشان که در قلب پارس بود، جزئی از خاک ایلام شد.^[۱] حدود ۷۷۰ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، قبایل پارسی، ایلامیان انشان را وادار به مهاجرت به سمت شهر شوش کردند.^[۲] در سال ۵۵۸ پیش از میلاد، پادشاهی کوروش بزرگ (کوروش دوم) در قلب پارس به مرکزیت انشان و خوزستان آغاز شد. وی پایتختِ هخامنشیان را در آن سال به شوش منتقل کرد.^[۳][۴] در منطقه مرودشت که بزرگراه آنشان است مجتمعی از چندین دره و دشت در هم رفته‌اند. در حدود ۳۰۰۰ سال قبل ازمیلاد آنشان همچنین یک منطقه دیوار مانند بطول ۲۰۰ هکتار داشت. همچنین تعدادی روستا در ان حوالی وجود داشت

نظرات مختلفی در مورد محل منطقه و شهر انشان ابراز شده‌است. این گمانه‌ها را می‌توان بر گمانه‌های نوین و قدیم تقسیم کرد. مورخین و باستان شناسان و تا پیش از کاوش ای باستانشناسانهٔ ویلیام سامنر در سال ۱۹۷۲ در ملیان (دشتِ بیضای استان فارس شهرستان سپیدان) بیشتر موقعیت انشان را در خوزستان می‌پنداشتند اما پس از این کاوش‌ها، ایده‌های نوین بر وجود انشان در دشت بیضا اشاره دارد و در طی نیم قرن گذشته تا کنون این موضوع مورد اتفاق باستان شناسان ایران و جهان است

اَنشان یا انزان نام ناحیه مهم عیلامی در فارس غربی و مرکز آن است. متون اکدی و سومری در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد گواهی سرزمین انشان را می‌دهند. حاکمان عیلامی در هزاره دوم پیش از میلاد، به‌طور سنتی عنوان شاه انزان و شوشان شوش را داشتند، انزان معمولاً لفظ عیلامی انشان بود. در اواسط هزاره‌یکم پیش از میلاد، انشان سرزمین خانگی پارس‌های هخامنشی شد.

طی سالیان اخیر سرزمین و شهر انشان همواره شریک قسمت‌های مختلف جنوب ایران گرفته می‌شد. در ۱۹۷۰، محل گسترده باستانی که تپه ملیان نامیده می‌شد واقع در دشت بیضا شهرستان سپیدان در غرب فارس (واقع در ۳۶ کیلومتری شمال غرب شیراز) به عنوان شهر گمشده پیشنهاد شده بود. سال‌های بعدتر، قطعه پاره آجری که کتیبه‌ای به خط میخی عیلامی نشان می‌داد و در سال‌های ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ در محل جمع‌آوری شد، که قسمت‌هایی از یک تعهد را دربرداشت، توسط یک شاه ایلامی اواخر هزاره دوم پیش از میلاد، اعلام شده که برای معبد واقع در انشان توصیف شده‌است. علاوه بر این، تعدادی از متون اقتصادی-ادارای حفاری شده در مَلیان در ۱۹۷۲ و بعد از آن گواهی داد که انزان، همان جایی است که در متون، نوشته شده بودند. این کشفیات سندی بر شناسایی مَلیان به عنوان محل شهر باستانی انشان می‌باشد.^[۶]

در سال ۱۳۴۹، یافته‌های باستان‌شناسی در منطقهٔ تپه مَلیان (شهرستان سپیدان) در دشت بیضای استان فارس این گمان را پیش کشید که تپه ملیان محل شهر گمشدهٔ انشان باشد. با یافتن پاره‌آجرهایی با خط میخی عیلامی در این محوطه، این گمان تقویت شد. این نوشته‌ها که به نام یک شاه عیلامی در هزارهٔ دوم پیش از میلاد است از هدایای او به معبد انشان نام می‌برد. با توجه به این یافته‌ها، نظریه ای که می‌گوید منطقه انشان شمال غربی استان فارس را در بر می‌گیرد، قطعیت یافت.^{[۷][۸][۹][۱۰]}

پَرسووَش آشوری باید همان پارسه فارسی باستان باشد که بیانگر مشخصه استان فارس است و این نباید با ناحیه پَرسووَش در استان کرمانشاه اشتباه گرفته شود و ما را گمراه کند. از همان زمان، انشان نامی سنتی برای جنوب بین‌النهرین برای ناحیه فارس شمالی محفوظ مانده‌است

ویل دورانت پیش از یافته‌های بیشمار باستان شناسان در شناخت موقعیت جغرافیایی انشان، آنجا را بر اساس گمانه‌ها در خوزستان می‌پنداشت:

ولایت انشان (شامل خوزستان و چهارمحال و بختیاری) ساتراپ مادها بود

در غرب دشت شوش و در حوضهٔ رود کُر شهر ملیان (انشان) ۵۰ هکتار وسعت داشته که این مساحت در اواخر دوران نیاایلامی (موسوم به دوران بانش) به ۱۵۰ هکتار می‌رسد و دور شهر آن را حصاری می‌سازند.^[۱۶] ملیان بزرگ‌ترین محوطهٔ نیاایلامی کاوش شده تا کنون است.^[۱۷] ملیان از اجتماع چند سکونت‌گاه کوچکتر در اوایل دوران بانش تشکیل شد.^[۱۸] باستان‌شناسان حدس می‌زنند که ملیان نیاایلامی در آغاز شهری کوچک بوده که ساکنان آن مقامات اداری و صنعتگران نیمه‌وقتی بوده‌اند که بسیاری از ایشان کشاورز یا دامدار نیز بوده‌اند.^[۱۹] به باور باستان‌شناسان، نظر به ماهیت دوگانهٔ جامعهٔ نیاایلامی (ترکیبی از کشاورزان یکجانشین و دامداران عشایری)، ملیان ابتدا به عنوان مکان گردهمایی و تراکنش بین یکجانشینان و عشایر بوده‌است.^[۲۰] تا اواخر دوران نیاایلامی، تهدیدهای خارجی چنان بودند که ساکنان ملیان مجبور شدند فعالیت‌های شاق ساخت دیواری عظیم را به دست بگیرند.^[۲۱] دیوار حصار پنج کیلومتر طول و احتمالاً ۲٫۵ متر ارتفاع داشته‌است و ۲۰۰ هکتار زمین را در خود جای داده‌است.^[۲۲] کاوشگران حدس می‌زند برای ساخت این دیوار در یک دورهٔ ۱۴۰ روزه (فصل مناسب برای تهیهٔ خشت خام) حدود ۱٫۰۰۰ نفر لازم بوده، لذا با توجه به جمعیت حدوداً ۴٫۰۰۰ نفری ملیان در این دوره، احتمالاً افرادی غیر از ساکنان ملیان هم در ساخت آن نقش داشته‌اند. قطع خشت دیوار ۴۴ در ۲۲ در ۸ سانتی‌متر است و با گل اندود شده‌است.^[۲۳] دیوار روی شالوده‌ای سنگی ساخته شده بود و احتمالاً به موازات آن در داخل دیوارهای کوچکتری نیز برپا شده بودند.^[۲۴]

عملیات کاوش TUV در بخشی جداافتاده در جنوب شرقی ملیان نشانگر سازه‌های خانگی است که در آن‌ها شواهدی نیز از فعالیت‌های صنعت‌گری نیز یافت می‌شود.^[۲۵] ابنیهٔ آن از خشت خام مستطیلی ۴۰×۲۰×۸ و خشت خام مربعی ۲۰×۲۰×۸ ساخته شده‌اند.^[۲۶] اغلب دیوارهای یافت‌شده در کاوش TUV اندود شده بوده‌اند. چهار نوع اندود دیوار نیز در عملیات کاوش TUV یافت شده‌است که معمول‌ترین آن کاهگل است و بقیه عبارتند از اندود سفید (آهک گچی)، اندود رنگی (قرمز و مشکی)، و اندود «سیمانی» (ترکیب ماسه‌های ریز و ملاتی ناشناخته که کف یکی از بناها را اندود کرده‌است).^[۲۷]

در عملیات کاوش ABC در شمال غربی ملیان مجموعه‌ای از چهار بنا در مقیاس یادمانی یافت شد. از بالاترین ساختمان (سطح ۲) با وصف انبار بزرگ یاد می‌شود و ساختمان سطح ۳ سازه‌ای بزرگ و خوش‌ساخت است که در آن اتاق‌ها و درها به شکلی رسمی جای گرفته‌اند و با نقش‌های هندسی و الگوهای گلدار تزئین شده‌اند.^[۲۸] در ساختمان سطح ۴ نیز که مربوط به اواخر دوران نیاایلامی است شواهدی از فعالیت‌های خانگی و صنعت‌گری یافت شده‌است.^[۲۹] بر اساس شواهد جدید، احتمالاً در اواخر دوران نیاایلامی سکوی عظیمی از خشت خام نیز در ملیان برپا شده بود.^[۳۰]

در ۱۰ کیلومتری غرب ملیان، مجموعه‌ای از محوطه‌ها وجود دارد که در آن شواهد گسترده‌ای از صنعتگری (به‌ویژه تولید سفال) یافت شده‌است.^[۳۱] در دامنهٔ جنوبی کوه کوهنانی نیز مجموعه‌ای از محوطه‌های زیرزمینی یا کوتاه وجود دارد که در مقابل تهاجم قابل دفاع بوده‌اند.^[۳۲] از ۳٫۶۰۰ تا ۳٫۳۰۰ سال پیش در جنوب غربی ایران نیز اطلاعات چندانی وجود ندارد. جمعیت در این دوران کاهش یافته و سکونت‌گاه‌های باقی‌مانده در قالب گروه فرهنگی مشخص (که ویلیام سامنر^[الف] آن را «فرهنگ قلعه» یا «فرهنگ چغا تیموران» می‌نامد) مسکون ماندند.^[۳۳]

در دیگر جاهای دشت شوش تنها روستاهایی کوچک و پراکنده‌ای وجود داشته‌است

اَنشان یا انزان نام ناحیه مهم ایلامی در ایران باستان است. حدود سال‌های ۱۱۰۰ تا ۷۷۰ پیش از میلاد، انشان جزئی از خاک ایلام بود. حدود ۷۷۰ تا ۶۴۶ پیش از میلاد، قبایل پارسی، عیلامیان اَنشان را وادار به مهاجرت به سمت شهر شوش کردند.

 در سال ۵۵۸ پیش از میلاد، پادشاهی کوروش بزرگ (کوروش دوم) در اَنشان، فارس و یا خوزستان آغاز شد.
از دوره ی بانشی 5000 سال قبل بر اهمیت ملیان افزوده شد. در این دوره مرکز حکومت ایلامی که روستاییان یکجا نشین تشکیل شده بود به احتمال زیاد در ملیان یا انشان بود. آثار چشم گیری شامل عماراتی از این دوره در ملیان خاکبرداری شده است . به احتمال زیاد در همین دوره بود که مردم ملیان بارویی بزرگ کشیدند که بقایای آن هنوز به صورت پشته هایی در پیرامون محوطه باستانی به چشم می خورد . در دوره ی کفتری معادل دوره ی ایلام قدیم (4400 تا 2600 سال قبل ) ملیان به مهم ترین شهر در جنوب ایران و یکی از دو پایتخت شاهان ایلامی بدل شد. نام این شهر باستانی انشان بارها در نوشته های به دست آمده از دیگر مناطق آمده است و شاهان ایلامی فرمانروایی بر آن را در میان القاب سلطنتی خود ذکر می کردند.

حکومت ایلام یک حکومت از ایالات خود مختار یا نوعی حکومت فدرال بوده است ایلام شامل دو منطقه کوهستانی و جلگه می باشد که بخش کوهستانی آن به اندازه جلگه هایش شناخته شده نیست و قسمت بیشتر اطلاعات ما از ایلام از شوش به دست آمده که مدت زیادی پایتخت ایلام بوده است . اما بررسیها نشان می دهد علاوه بر شوش ، انشان دیگر ایالت ایلامی در زمانهایی پایتخت و مهم ترین ایالت ایران باستان بوده است.

انشان یا انزان نام بخشی از حوزه تمدن ایلام و نام مرکز آن بوده است . پادشاهان ایلام خود را شاه انشان و شوش می نامیده اند و حتی کوروش کبیر در کتبیه ها  خود را شاه انشان معرفی می کند .